Một lịch sử đầy thăng trầm
Quan hệ giữa Mỹ và Iran được khởi xướng từ giữa thế kỷ XIX. Ban đầu, rất cẩn trọng với những quyền lợi thuộc địa của Anh và Liên Xô, Mỹ được Iran coi là một cường quốc đáng đáng tin cậy hơn. Trong Thế chiến II, Iran bị Anh và Liên Xô – hai liên minh của Mỹ – xâm lăng, nhưng quan hệ hữu hảo vẫn liên tục sau cuộc chiến tranh cho đến những năm dưới triều của cơ quan chính phủ Mohammad Mosaddegh – người bị lật đổ bởi một cuộc thay máu chính quyền do CIA ( Mỹ ) thực thi có sự tương hỗ của MI6 ( Anh ) để tái lập vương triều Shah Mohammad Reza Pahlavi thân phương Tây, biến Iran thành một trong những liên minh thân cận nhất của Mỹ .
Bất đồng giữa hai nước bắt nguồn từ việc Mỹ hậu thuẫn cho cuộc thay máu chính quyền năm 1953 lật đổ Thủ tướng Mosaddegh. Sau cách mạng Hồi giáo, ngày 4/11/1979, sinh viên Iran chiếm Đại sứ quán Mỹ ở Tehran và bắt 52 người Mỹ làm con tin trong suốt 444 ngày, nhu yếu Mỹ trả lại vua Shah trốn sang đó. Hai nước đã cắt đứt quan hệ ngoại giao và Washington đã áp trừng phạt Iran ; Mỹ và Iran coi nhau là “ quân địch không đội trời chung ”. Hai nước đã không có quan hệ ngoại giao chính thức nào kể từ năm 1980 ; liên lạc qua lại được thực thi trải qua Pakistan là vương quốc thay mặt đại diện Iran ở Mỹ, và Thụy Sĩ là vương quốc thay mặt đại diện của Mỹ ở Iran .

Mỹ cáo buộc Iran tấn công các tàu chở dầu; Nguồn: ft.com

Washington thậm chí còn liệt Tehran vào diện bảo trợ khủng bố từ năm 1984 và từ 1987, Mỹ tham gia vào hàng loạt những cuộc cạnh tranh đối đầu với Iran. Năm 1988, tàu Hải quân Mỹ Vincennes đã bắn nhầm máy bay của Iran bay trên vùng Vịnh, khiến hàng loạt 290 hành khách trên máy bay thiệt mạng. Năm 1996, Quốc hội Mỹ trải qua luật đạo trừng phạt, nhằm mục đích ngăn cản những vương quốc khác góp vốn đầu tư lớn vào Iran. Dưới thời Tổng thống Clinton ( 1993 – 2001 ), Mỹ đã áp đặt lệnh cấm vận thương mại và dầu lửa so với Iran sau khi cáo buộc Tehran đỡ đầu cho khủng bố cũng như theo đuổi những chương trình vũ khí hạt nhân .
Trong nhiệm kỳ Tổng thống của George W. Bush ( 2001 – 2009 ), yếu tố xích míc nhất giữa hai nước là chương trình hạt nhân của Iran. Bush cáo buộc Iran liên tục tăng trưởng vũ khí hạt nhân và coi Iran thuộc trục “ ma quỷ ”. Dưới thời Obama ( 2009 – 2017 ), mối quan hệ giữa Mỹ – Iran được cải tổ, đặc biệt quan trọng vào tháng 7/2015, sau hơn một thập kỷ đàm phán, Iran và nhóm cường quốc gồm có Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp và Đức đã đạt được thỏa thuận hợp tác hạt nhân ( JCPOA ), theo đó, những lệnh trừng phạt do Mỹ, Liên minh châu Âu ( EU ) và Liên Hiệp Quốc áp đặt sẽ được dỡ bỏ ; đổi lại, Iran chấp thuận đồng ý hạn chế dài hạn chương trình hạt nhân của nước này .
Trong chuyến công du tiên phong đến Saudi Arabia vào 5/2017 sau đắc cử, Tổng thống Trump khẳng định chắc chắn Iran có nghĩa vụ và trách nhiệm so với chủ nghĩa cực đoan toàn thế giới. Trump đã gia cường hàng loạt giải pháp trừng phạt hơn 1.000 người, tập đoàn lớn và những công ty tương quan tới Iran nhằm mục đích làm tê liệt nền kinh tế tài chính vương quốc Trung Đông này. Năm 2018, sau quá trình chỉ trích thỏa thuận hợp tác hạt nhân Iran JCPOA Trump đã chính thức rút khỏi thỏa thuận hợp tác này vì muốn bảo vệ Iran ” không khi nào ” có được vũ khí hạt nhân và thỏa thuận hợp tác không xử lý được những gì ông coi là hành xử ác ý của Iran ở Trung Đông, sự tương hỗ cho khủng bố hoặc chương trình tên lửa đạn đạo của nước này .
Một hiện tại đầy chông gai
Tháng 5 và 6/2019, Mỹ cáo buộc Iran đứng sau những vụ tiến công làm hư hại tối thiểu 6 tàu chở dầu ở Vịnh Oman và đã tiến hành một nhóm tàu trường bay và máy bay ném bom B-52 tới vùng Vịnh, đẩy căng thẳng giữa hai bên leo thang mức độ mới. Ngày 20/6/2019, Iran bắn hạ một máy bay không người lái của Mỹ tại Eo biển Hormuz. Từ đầu tháng 10/2019, Mỹ thống kê có tới 10 vụ tiến công vào TP. hà Nội Baghdad bởi nhóm dân quân Kataib Hezbollah thân Iran. Vừa qua, chính quyền sở tại Trump ” dán nhãn ” tổ chức triển khai khủng bố cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran ( IRGC ) .
” Mồi lửa ” dẫn tới vụ tiến công Đại sứ quán Mỹ mới gần đây bắt nguồn từ những đợt không kích của Mỹ làm chết 25 tay súng vào ngày 29/12/2019. Ngày 31/12, người biểu tình ở Iraq xông vào đập phá Đại sứ quán Mỹ ở Baghdad mà theo Mỹ, có lực lượng al-Quds “ chống sống lưng ”. Đỉnh điểm của vấn đề là ngày 3/1, Mỹ phóng tên lửa vào đoàn xe khiến tướng Soleimani – Tư lệnh Quds, nhân vật quyền lực tối cao thứ hai ở Iran, và một số ít người khác thiệt mạng. Cộng đồng tình báo Mỹ tin rằng Soleimani trong nhiều năm qua tương quan đến thủ đoạn tiến công người Mỹ tại nhiều vương quốc, gồm có Iraq, Syria và Lebanon …

Căng thẳng Mỹ-Iran không chỉ dừng lại ở khẩu chiến; Nguồn: express.co.uk

Mỹ quyết định hành động để tiêu diệt người mà Mỹ cho là chủ mưu, nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công kế tiếp nhắm vào Mỹ. Và gần đây, Mỹ ngày càng lo ngại về ảnh hưởng của Iran đối với giới cầm quyền ở Iraq, trong đó, tướng Soleimani cũng đóng vai trò quan trọng. Chính vì thế, việc tiêu diệt tướng Soleimani được cả các thành viên đảng Cộng hòa trong cả Hạ viện và Thượng viện Mỹ ủng hộ. Lầu Năm Góc, đồng thời, triển khai thêm 750 lính tới khu vực với danh nghĩa ngăn chặn nguy cơ tiềm tàng về các hành động của Iran; khoảng 3.000 lính Mỹ bổ sung dự kiến sẽ được triển khai trong giai đoạn tới.  

Ngày 7/1, CNN dẫn thông tin cho hay, Không quân Mỹ sẽ điều 6 máy bay ném bom B-52 ( hoàn toàn có thể mang theo tên lửa hành trình dài thường thì và thậm chí còn là cả bom hạt nhân ) tới một địa thế căn cứ quân sự chiến lược mật trên hòn đảo Diego Garcia ở Ấn Độ Dương – nằm ngoài tầm tiến công của tổng thể những tên lửa đạn đạo Iran hiện có, nhưng vẫn bảo vệ khoảng cách thiết yếu ( khoảng chừng 3.200 km ) để oanh tạc cơ tham gia những chiến dịch đối phó Iran .
Với những bước đi trả đũa, Quốc hội Iran trải qua dự luật xem toàn bộ lực lượng quân sự chiến lược Mỹ và nhân viên cấp dưới của Lầu Năm Góc cùng những tổ chức triển khai, mật vụ, tư lệnh tương quan và những ai đã ra lệnh giết tướng Soleimani đều là khủng bố. Đại giáo chủ Ali Khamenei cũng cảnh báo nhắc nhở sẽ đáp trả kinh hoàng so với ” những tên tội phạm đã nhuốm máu đôi bàn tay xấu xa của họ ” .
Trump đã công bố nếu Iran tiến công bất kể công dân hay gia tài nào của Mỹ, họ sẽ tiến công 52 khu vực của Iran, trong khi một chỉ huy của lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, cũng công bố nước này đã ” xác lập 35 tiềm năng Mỹ trong tầm ngắm “, và nếu Mỹ tiến công Iran, nước này sẽ tiến công những liên minh của Mỹ là Dubai và Israel. Thư ký Hội đồng An ninh vương quốc tối cao Iran bật mý, nước này đang xem xét 13 ngữ cảnh trả đũa Mỹ, trong đó ” ngữ cảnh yếu nhất ” vẫn mang tới ” cơn ác mộng lịch sử dân tộc ” cho Mỹ .
Iran đã trả đũa vụ ám sát tướng Qassem Soleimani bằng cách bắn 15 tên lửa đạn đạo hai cơ sở quân sự chiến lược Mỹ ở al-Asad và Irbil ( Iraq ) rạng sáng 8/1. Theo giới nghiên cứu và phân tích, Tehran đã triển khai một vụ tiến công có đo lường và thống kê, qua đó hiện thực hóa lời rình rập đe dọa trả thù cho cái chết của tư lệnh Lực lượng Quds. Đây cũng là bước ngoặt trong mối quan hệ căng thẳng Mỹ – Iran bởi nó lưu lại lần tiên phong Tehran ra tay tiến công trực diện binh sĩ Mỹ, từ đó làm tăng nỗi lo về rủi ro tiềm ẩn nổ ra cuộc chiến tranh giữa hai nước này. Trong thông điệp chính thức ngày 8/1, Trump công bố kế hoạch trừng phạt kinh tế tài chính Iran : “ Các lệnh trừng phát kinh tế tài chính sẽ liên tục được vận dụng cho đến khi Iran biến hóa hành vi ” …
Gốc rễ của vấn đề
Dù Mỹ và Iran đều trong thực trạng thù địch nhiều thập niên qua nhưng hiếm khi quan hệ giữa hai nước lại căng thẳng nghiêm trọng như hiện tại. Mỹ đang ra sức tước đi nguồn thu từ dầu mỏ vốn là huyết mạch của nền kinh tế tài chính Iran. Cấm vận càng tiếp sức cho lạm phát kinh tế và làm suy yếu sự ủng hộ trong nước dành cho chính quyền sở tại của Tổng thống Hassan Rouhani .
Các giải pháp trừng phạt của Mỹ gần như bóp nghẹt Iran về kinh tế tài chính, thổi bùng biểu tình khắp quốc gia để phản đối cơ quan chính phủ Iran tăng giá nguyên vật liệu. Lãnh đạo Iran bị tố đàn áp những cuộc biểu tình dẫn tới việc hàng trăm người chết và hàng ngàn người bị bắt .

Tên lửa Shahab 3 của Iran được cho đã tham gia tấn công căn cứ Mỹ ở Iraq; Nguồn: ISNA Xem thêm: Giá vàng hôm nay 6/10 cập nhật mới nhất

Cùng với chiến dịch cấm vận, Mỹ dựa vào vai trò nòng cốt mà những ngân hàng nhà nước Mỹ và đồng USD đang đảm trách trong nền kinh tế tài chính toàn thế giới. Bất kỳ vương quốc, tập đoàn lớn hay ngân hàng nhà nước nào vi phạm những pháp luật cấm vận của Washington sẽ bị phong tỏa gia tài trên đất Mỹ hoặc mất năng lực chuyển tiền tới hoặc trải qua những thông tin tài khoản ở Mỹ .

Ban đầu, Iran đã đáp trả dè dặt trước các động thái gây hấn của Mỹ. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt kinh tế liên tiếp khiến Iran bị dồn vào thế buộc phải hành động, trả đũa bằng cách tấn công các tàu dầu ở Vịnh Ba Tư, tuyên bố sẽ không ngồi yên khi bị Mỹ trừng phạt. Nước này cho biết đã vượt qua các giới hạn nêu trong thỏa thuận về mức độ làm giàu uranium và trữ lượng uranium làm giàu. Rõ ràng hành động của cả hai phía đều đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ có thể làm cho xung đột bùng phát, khơi mào cho cuộc chiến tranh tổng lực vô tiền khoáng hậu./.

Tranh cãi về khía cạnh pháp lý trong vụ Mỹ ám sát tướng Iran Soleimani

VOV.VN – Nội bộ Mỹ đang tranh cãi về tính pháp lý của việc Mỹ ám sát tướng Iran hôm 3/1. Phe chống cho rằng chính quyền sở tại Trump đã vi phạm pháp luật quốc tế .

Source: https://hemradio.com
Category : Thông tin cần biết