Văn hóa của người Mỹ bản địa trong nền văn hóa Mỹ | Tạp chí Văn Nghệ Thái Nguyên điện tử

VNTN – Nước Mỹ và châu Mỹ đến thế kỷ XV mới được quốc tế biết đến nhưng thực ra đã sống sót từ thời xưa. Ngày nay với sự tăng trưởng của những ngành khoa học, những ngành nhân chủng học và dân tộc bản địa học đã cho ta biết dân bản địa ở đây vốn có gốc tích từ châu Á ( 1 ). Qua thăng trầm của lịch sử dân tộc, người Mỹ bản địa lúc bấy giờ chỉ chiếm khoảng chừng 1 % dân số nước Mỹ. Số còn lại là do dân di cư từ khắp quốc tế đổ về trong suốt 400 năm qua với nhiều sắc tộc, văn hoá khác nhau .

Người da đỏ được coi là tộc người bản địa ở Bắc Mỹ. Ảnh : internet
  Châu Mỹ từ ngàn xưa là lục địa tách ra khỏi thế giới, nằm chơi vơi giữa hai đại dương là Thái Bình Dương và Đại Tây Dương nên không ai biết đến. Ở thế kỷ Băng Hà, băng tuyết mênh mông bao phủ trái đất. Biển Bêring hẹp và nông có những giải đất ngầm nối qua giữa Alaska (ngày nay thuộc Mỹ) và lục địa Xibery (của Nga) và trong cuộc vật lộn với thiên nhiên để mưu sinh, những người trung Á đã theo lối đi này vượt sang châu Mỹ và rồi định cư ở đó. Họ là những cư dân đầu tiên của châu Mỹ. Một số trong số này sẽ là người Mỹ bản địa về sau.

Cụ thể người châu Á, những dân cư tiên phong của nước Mỹ thời nay đã đến châu Mỹ vào thời hạn nào ? Có nhiều quan điểm khác nhau. Dưới ánh sáng những nhà khoa học khảo cổ, người ta thấy cuối Kỷ Pleitoxen tức là 15.000 đến 10.000 năm trước Công nguyên đã có dấu tích của cụ tổ người Mỹ bản địa. Cũng có quan điểm cho rằng, người Châu Á Thái Bình Dương đã sang đây từ 17.000 đến 30.000 năm rồi. Căn cứ trên những di chỉ cổ vật khai thác được ở Bắc Mỹ, những nhà khoa học cho biết, cách nay 25.000 năm chắc như đinh có người châu Á sinh sống ở đây. Nhà văn hoá Hữu Ngọc trong cuốn “ Hồ sơ văn hoá Mỹ ” lại chứng minh và khẳng định rằng “ Những di tích lịch sử còn lại được cho phép người ta xác lập người Mỹ tiên phong gốc từ châu Á tới Mỹ cách đây 12.000 năm “ đến khi Colombus tìm ra Tân thế giới năm 1492, tổng số dân cư Tây bán cầu đã có 90 triệu, sống hầu hết ở phía Nam sông Rio Grande, riêng vùng Bắc Mỹ lúc bấy giờ chỉ có khoảng chừng 10 triệu người sinh sống ” ( tr 92 ). Riêng với “ người Mỹ da đỏ gồm 1 triệu rưỡi cháu chắt của thổ dân Mỹ. Cách đây 400 năm họ có tới 25 triệu, thuộc hàng trăm dân tộc bản địa khác nhau như Lakota, Hauden Sauno, Dineh, Ojibnay ” ( tr 94 ) .
Nói đến văn hoá Mỹ là phải nói đến văn hoá người thổ dân Mỹ mà nhiều nhà khoa học gọi là Native American, Người Mỹ Indian, người dân Quốc gia tiên phong ( people of the first Nation ) hay Người bản địa ( Indigenous ) là chỉ người Mỹ di cư đến từ châu Á trong lịch sử dân tộc thời xưa cùng với nền văn hoá của họ .
Ngày nay nước Mỹ có 700 dân tộc bản địa sinh sống với 5 nhóm tộc người là Dân bản địa ( Native American ), Người Mỹ gốc Châu Âu ( European American ), Người Mỹ gốc Phi ( African American ), Người Mỹ gốc Latinh ( Hispa American ) và người Mỹ gốc châu Á ( Asian American ) .
Cho đến thế kỷ XV ở địa phận nước Mỹ thời nay có khoảng chừng 2 đến 10 triệu trong số 40 triệu người trên lục địa châu Mỹ, với 350 ngôn từ khác nhau. Người bản địa ở nước Mỹ sống rải rác trên chủ quyền lãnh thổ bát ngát của núi rừng miền Đông và Trung Tây, hầu hết bằng săn bắn, hái lượm sau đó là trồng trọt và chăn nuôi. Gia đình đã có sự phân công lao động. Phụ nữ đảm nhiệm việc trồng trọt, phái mạnh săn bắn và tham gia chiến đấu. Đời sống xã hội theo hội đồng và thị tộc .
Những người bản địa đã tạo nên một nền văn hóa truyền thống thổ dân đa dạng chủng loại. Ngoài văn hoá dân gian, nhiều bộ lạc đã có ngôn từ và chữ viết tượng hình mà thời nay còn lưu giữ. Nghệ thuật làm đồ gốm sinh ra, vật dụng bằng gốm có những trang trí tinh xảo. Nghề dệt từ vỏ cây được coi trọng, phản ánh đời sống niềm tin đa dạng và phong phú của họ. Cư dân Apache rất khéo tay, đan lát bằng cành liễu, trang trí hạt cườm tinh xảo. Đồ bằng tay thủ công làm bằng lông chim, vỏ sò, lông nhím, mai rùa đã tạo nên vật dụng hàng ngày như rổ rá bằng cây cối, gáo múc nước bằng da, áo lông thú, có cả khung cửi có con suốt để dệt vỏ cây. Đồ mỹ nghệ thời nay ở Mỹ là sự tiếp thu mẫu sản phẩm bằng tay thủ công của người bản xứ để lại. Những phương tiện đi lại hoạt động và sinh hoạt như lều, nhà cửa, xe chó kéo, xe trượt tuyết, thuyền độc mộc kayak, tẩu hút thuốc, thuốc chữa bệnh từ quả coca-cola hay chocolate nổi tiếng của Mỹ ngày này là bắt nguồn từ công thức tinh chế của người bản địa, thậm chí còn công thức làm kẹo cao su ( singum ) cũng do người bản địa tìm ra từ xưa .
Văn hoá ẩm thực ăn uống của người Mỹ ngày này chắc như đinh phải nhờ đến những thực phẩm do người bản địa tạo nên. Những đậu, ngô, bí, cà chua, khoai lang, khoai tây, ớt, thuốc lá, chuối, artiso, hạt hướng dương, dầu ép từ những loại hạt và cả gà tây của KFC giờ đây cũng có lịch sử vẻ vang từ người bản địa. Ngành nông nghiệp và thực phẩm của Mỹ thời nay với sản lượng đứng đầu quốc tế như lạc, cà chua, ngô … đều là do người Mỹ bản địa tạo nên .
Nền văn hoá của thổ dân hết sức phong phú. Gần một nửa tên các bang nước Mỹ là có nguồn gốc từ tiếng Thổ dân như: Chicago, Dakota, Massachussetts, Oregon, Mexico(2). Nhiều từ ngữ của thổ dân vẫn được sử dụng hàng ngày:Tobaco, manmonth moccasin, hominy, pappoose, tumpline, wampum, tomahawk, moose, totem, tuckahool, wigwam, sachem, sagamore, squaw, succotash… Hoặc ngôn ngữ tiếng Anh Mỹ có nguồn gốc vay mượn từ những từ ngữ thổ dân để gọi các địa phương, thị tứ, thành phố như: Topeka, Wichita, Tallahassee, Tacoma, Cheynne, Kansas, HacKensack, KeoKuk, Mobile, Mineapolis, MusKegon, Niarga, Omaha, Osceola(3) ….

Văn hoá của thổ dân Mỹ đã để lại một bức tranh phong phú và phong phú và đa dạng của quy trình di cư từ châu Á sang lục địa mới mà sau thế kỷ XV là Tân Thế giới hay châu Mỹ, trong đó có nước Mỹ … Hưng thịnh và suy vong, máu và nước mắt, hoà bình và cuộc chiến tranh. Nhưng sau mất mát và đau thương, trái đất và người Mỹ ngày này vẫn tôn vinh nền văn hóa truyền thống và tôn giáo với kỳ vọng với quyết tâm bảo vệ truyền thống văn hoá dân tộc bản địa của người Mỹ bản xứ, vì chỉ làm đa dạng chủng loại hơn, phong phú hơn tôn giáo Mỹ .
Đến nay, người bản xứ được nhà cầm quyền xếp vào loại “ Các da màu khác ”. Người bản xứ chỉ còn 3,5 %, người da đỏ bản xứ chỉ còn 1 % nghĩa là xê dịch 28 vạn người ; trong khi người da trắng chiếm 84,1 %, người da đen chiếm 12,4 % trong tổng số hơn 300 triệu công dân Mỹ. Với diện tích quy hoạnh 9 triệu km2 ( thứ 4 quốc tế ), 51 bang ( trong đó Alaska và Hawai mới tách thành bang từ 1959 ). Mỹ là quốc gia bát ngát, chiều ngang 2500 dặm ( 4000 km ) chiều dài 1.500 dặm ( 2400 km ). Như thế để thấy số phận hẩm hiu của những người bản xứ thổ dân và gia chủ tiên phong của nước Mỹ phải chịu thảm kịch như thế nào .
Khi Zangwill đưa ra thuyết Nồi hầm nhừ ( Melting Pot ) ai cũng nghĩ đó là một thứ kim chỉ nan chỉ sự trộn lẫn văn hoá, trong đó văn hoá châu Âu là nguyên vật liệu chính để nhào nặn, làm hoà tan những nền văn hoá khác nhau ở Mỹ. Đã có lúc văn hóa truyền thống thổ dân bị xói mòn, đứng trước sự đe doạ biến mất. Nhưng với sức sống bền chắc, dẻo dai của truyền thống lịch sử, văn hoá thổ dân vẫn không ngừng đấu tranh để duy trì sự sống quật cường của nó. Nước Mỹ khi đã trở thành cường quốc cả về văn hoá thực dụng và duy lý, mới chợt nhớ lại cội rễ của mình. Và thế kỷ XX vừa mới qua đến thập kỷ tiên phong của thế kỷ XXI văn hoá Mỹ có nhiều biểu lộ níu giữ, bảo tồn và phát huy văn hoá thổ dân. Để xử lý những xích míc của thời đại công nghiệp và tiêu dùng, Nhà nước Mỹ khá linh động trong cuộc bảo tồn và khai thác, tập trung chuyên sâu và phân tán, tân tiến và truyền thống cuội nguồn trong việc bảo vệ văn hoá truyền thống của thổ dân Mỹ. Những sáng tạo độc đáo và sự ủng hộ văn hoá và truyền thống dân tộc bản địa của người bản xứ đang được triển khai. Những tập tục, tín ngưỡng của người da đỏ như Sun Dance và Gost Dance đang được bảo lưu. Văn hoá vật thể và phi vật thể của người bản xứ đang được gìn giữ. Các Bảo tàng dân tộc học, Viện Bảo tàng Nghệ thuật, Viện Bảo tàng Văn hoá Nghệ thuật của Thổ dân Mỹ ở Santa Fe, New Mexico, ở Washington DC và nhiều nơi khác nhau đang hoạt động giải trí đa dạng và phong phú ( 4 ) .

1. Susan Hazen Ham mond. Timeline of Native America History. The Berkeley. Publishing Group. 1997 .
2. Francis Paul Prucha ( Ed ) the Indian in American History Holt, Rinehart and Winston. 1971. PP. 330
3. Susan  Hazen  Hammord. Ibd.

4. Xem Kathleen Howard. The Metrpolitan of Arts Guide the Metropolitan of Art. 1994

Lê Đình Cúc

Source: https://hemradio.com
Category : Thông tin cần biết